Wiązary kratowe – sposób na dach

Wiązary to gotowe elementy więźby, które po odpowiednim zamontowaniu tworzą konstrukcję dachową. Składane są z desek o przekroju 3,8x8,9; 3,8x14 cm lub bali o przekroju 5x10; 5x15 cm. Deski i bale połączone są w kratownice za pomocą metalowych, ocynkowanych płytek perforowanych grubości 2 lub 2,5 mm przybijanych gwoździami.  Ich podstawa nazywana jest pasem dolnym. Pasy górne to odpowiedniki krokwi. Pasy górne i pas dolny tworzą rodzaj ramy, którą wypełniają słupki i krzyżulce, czyli elementy usztywniające konstrukcję.

Do budowy wiązarów dachowych używa się najczęściej drewna sosnowego klasy C27, ale pasy dolne i górne lepiej jest zrobić z drewna C35, zwłaszcza w przypadku wiązarów o rozpiętości powyżej 12 m. Drewno powinno być wysuszone i mieć wilgotność nie większą niż 15%. Najlepsze będzie drewno suszone komorowo i czterostronnie strugane.  Nie wolno też zapomnieć o impregnacji, która zabezpieczy je przed korozja biologiczną i zwiększy  odporność na działanie ognia. Wiązary zamawia się w zakładzie produkcyjnym, a można też wykonać je bezpośrednio na placu budowy.

Do niedawna wiązary stosowano głównie w budynkach z nieużytkowym poddaszem. Jednak z  powodzeniem można z nich wznosić konstrukcję dachów o poddaszu użytkowym. Najczęściej są to wówczas dachy mansardowe.
Najprościej i najtaniej jest zbudować z wiązarów dach płaski lub jedno- bądź dwuspadowy. Wykonuje się wówczas lub zamawia tylko jeden rodzaj wiązarów na cały dach.

Technologia ta nie wyklucza jednak budowy dachów wielopołaciowych o skomplikowanych kształtach. Niestety przy dachach wielopołaciowych trzeba wykonać wiele różnego rodzaju wiązarów. Dodatkowo, sporo elementów konstrukcyjnych trzeba będzie zrobić metodami tradycyjnymi, tak jak przy zwykłej więźbie. Utrudnia to pracę i podnosi koszt.

Uwaga! O ile proste dachy z wiązarów (jedno lub dwuspadowe do domów z poddaszem nieużytkowym) można zmontować nawet samodzielnie, to bardziej skomplikowane konstrukcje wymagają fachowej pomocy. Wiązary do dachów wielospadowych, z użytkowymi poddaszami lepiej jest zamówić u producenta, a do montażu konstrukcji zatrudnić brygadę ciesielską.

Dlaczego warto stosować wiązary dachowe:

• są lekkie i nie obciążają nadmiernie konstrukcji budynku;
• można dzięki nim budować dachy o większej rozpiętości niż w przypadku więźb tradycyjnych;
• dolne pasy zamontowanych wiązarów kratowych tworzą konstrukcję stropu nad ostatnia kondygnacją domu. Nie trzeba więc robić kosztownych stropów betonowych;
• więźbę z wiązarów dachowych przygotowuje się o wiele wygodniej niż tradycyjną, gdyż większość prac przy montażu kratownicy prowadzona jest na płaskiej powierzchni, a nie na wysokości.

Jest to czynność dosyć skomplikowana, a na pewno wymagająca precyzji i cierpliwości. Wszystkie wiązary jednego rodzaju, a może być ich nawet kilkadziesiąt, muszą mieć identyczne kształty i wymiary.  Od tego będzie zależeć, czy powierzchnia połaci dachowych i sufitu nad ostatnia kondygnacją będzie równa.
Gdy zamierzamy montować wiązary na placu budowy, koniecznie musimy przygotować odpowiednie miejsce, w którym będziemy je składać. Miejsce to powinno być suche i równe. Najlepszy będzie betonowy podjazd do garażu lub wyrównany fragment posesji przykryty grubą folią budowlaną.

Najpierw na podstawie projektu, przygotowujemy wiązar wzorcowy. Przycinamy elementy na potrzebny wymiar i pod odpowiednim kątem. Łączymy je za pomocą płytek perforowanych i gwoździ długości 3-4 cm i średnicy 4 cm. Płytki powinny obejmować swą powierzchnią jak największą płaszczyznę łączonych elementów wiązara. Nie powinny jednak wystawać poza zewnętrzny obrys ramy utworzonej z pasa dolnego i pasów górnych. 

Gdy wiązar wzorcowy jest już zmontowany, ustawia się go na dachu, raz przy jednym, raz przy drugim szczycie budynku i raz na środku. W trakcie tych przymiarek trzeba kontrolować wypoziomowanie wiązara i sprawdzać, czy oś kalenicy wypada dokładnie w połowie drogi między oboma ścianami  (w przypadku wiązarów do dachów dwuspadowych). Po tych próbach można jeszcze skorygować budowę wiązara wzorcowego, a następnie dorobić kolejne wiązary, identyczne jak on.

Najpierw należy przyciąć na wymiar potrzebną ilość drewnianych elementów. Pamiętajmy o zachowaniu właściwych kątów podczas przycinania pasów górnych i dolnych. Krzyżulce i słupki przycinane są pod kątem prostym. Po zestawieniu elementów łączymy je przykładając płytki perforowane i następnie przybijając je gwoździami. Powinny one być dobrane wielkością do miejsca połączenia elementów. Długie pasy dolne możemy sztukować z kilku desek, łącząc je podłużnymi płytkami. Po przybiciu wszystkich płytek z jednej strony wiązara, powtarzamy całą operację na jego drugiej stronie.

Montaż więźby z wiązarów kratowych rozpoczynamy od jednej ze ścian szczytowych. Wiązar ustawiamy równolegle do ściany szczytowej i opieramy na ścianach do niej prostopadłych. Z dwóch stron podpieramy go deskami, które przybijamy do murłat i pasów górnych. Dobrze wypoziomowany i prawidłowo ustawiony względem pionu wiązar dachowy możemy przymocować do murłat, najlepiej za pośrednictwem metalowych kątowników.

Następnie, w odpowiedniej odległości (podanej w projekcie) dostawiamy kolejny wiązar i po podparciu i wypoziomowaniu łączy z pierwszym wiązarem za pomocą desek. Deski te służą tymczasowemu usztywnieniu konstrukcji. Po jej całkowitym zamontowaniu są usuwane. Deski łączą pasy dolne sąsiednich wiązarów oraz pasy górne. Gdy ustawiliśmy już kilka kratownic, ich pasy górne usztywniamy listwami biegnącymi po skosie – tak zwanymi wiatrownicami.

Pamiętajmy, że wszystkie wiązary dachowe, a szczególnie ten montowany jako pierwszy, muszą być dobrze usztywnione i podparte. W przeciwnym razie mogą się one poprzewracać jak domino. Gdy wiązary są ustawione mocuje się do nich folię wstępnego krycia, przybija łaty i kontrłaty, a na końcu układa pokrycie dachowe. Zamiast łat i kontrłat można zamontować sztywne poszycie z desek łączonych na pióro i wpust lub z płyt sklejki wodoodpornej.