Wole oko można potraktować jako rodzaj lukarny - nadbudówki, której drewniana konstrukcja wsparta jest na więźbie dachowej. Ma ono jednak charakterystyczny, łukowy kształt i z zewnątrz nie wygląda jak odrębna konstrukcja, lecz powstała jakby z rozciągnięcia powierzchni dachowej bez jej przerywania. Takie rozciągnięcie możliwe jest dzięki luzom między poszczególnymi elementami pokrycia (np. dachówkami). Luzy te nie mogą być jednak zbyt duże, aby pokrycie nie utraciło szczelności. Ponadto na wykonanie wolego oka potrzeba dość sporo miejsca na połaci dachowej.
Projekt i wybór pokrycia
Konstrukcja tego rodzaju lukarny powinna być szczegółowo zaplanowana. Projekt wolego oka wymaga przede wszystkim starannego rozrysowania kształtu ścianki czołowej. Najważniejsze jest tu zachowanie odpowiednich proporcji, czyli stosunku wysokości ścianki do długości jej podstawy. A dla każdego rodzaju pokrycia dachowego te proporcje są inne. Kształt łuku czołowego planowanej ścianki frontowej okna decyduje o jego szczelnym ułożeniu. Dobrze jest wybrać taki materiał pokryciowy, który umożliwi krycie powierzchni krzywoliniowych. Najlepsze i najłatwiejsze do ułożenia będą więc elementy drobnowymiarowe, takie jak dachówka karpiówka, płytki włóknocementowe, łupek, a także gont bitumiczny i drewniany oraz strzecha.
Możliwe jest także wykorzystanie na wole oko tradycyjnych, ceramicznych i cementowych dachówek zakładkowych. Wymaga to jednak od dekarzy większych umiejętności i kwalifikacji – łatwiej w tym przypadku o błędy – nieszczelności w pokryciu prowadzące do zniszczenia konstrukcji, nieestetyczne wykonanie pokrycia, deformacja kształtu lukarny. Liczba dachówek zakładkowych w jednym rzędzie powinna być taka sama jak na połaci pod nim. Dlatego poniżej okienka dachowego dachówki muszą być ułożone na maksymalny styk, zaś na nim maksymalnie rozsunięte. Jeszcze jednym wymogiem dla tego rodzaju materiału jest większy promień zakrzywienia lukarny.
Na rynku dostępny także system ceramicznych klinów dachowych (przeznaczone dla dachówek zakładkowych i karpiówek), które służą do krycia fragmentów wypukłych, wklęsłych, lejowatych, w tym również do krycia lukarn w kształcie wolego oczka. Ułożenie na wolim oczku dachówek zakładkowych, zwłaszcza tych z podwójnymi zakładkami jest dość skomplikowane – zakładki pozwalają jedynie w bardzo ograniczonym zakresie na rozciąganie pokrycia w celu wydłużenia okapu. I tu dobrym rozwiązaniem okazuje się klin dachowy, który pozwala na rozszerzenie pokrycia dachowego. Zapewniające szczelność zakładki zostają przy tym w pełni zachowane. Możliwe jest przejście z dwóch w jeden rząd dachówek.
Wystarczy zamówić na płaszczyznę dachu dachówki standardowe oraz tyle klinów dachowych ile potrzeba, aby wyrównać różnice długości między kalenicą a okapem.
Każdy klin dachowy składa się z 17 dachówek i ma długość 10 rzędów. Z tych 10 rzędów trzy rzędy składają się z jednej dachówki, która staje się coraz szersza, a następne 7 rzędów składa się z dwóch dachówek, które leżą obok siebie. Z rzędu do rzędu dachówki te zwężają się lub poszerzają o 20 mm. Poniżej, powyżej i obok klina dachowego kładzie się dachówkę standardową.
System klinów umożliwia krycie bez docięć i zbędnego kaleczenia ceramiki. Aby można go było wykorzystać muszą być spełnione następujące warunki:
- przy projektowaniu spadku połaci dachowej trzeba uwzględnić kąt między połacią a grzbietem wypukłości wolego oka. Kąt ten nie może przekroczyć 12° dla dachówki karpiówki i 15° dla dachówki zakładkowej;
- łaty wolego oka muszą być wykonane ze sklejki;
- przed położeniem dachówki wole oko musi być odeskowane i opapowane.
Ważne proporcje
I tak wole oko o proporcjach wysokości i szerokości mniejszych niż 1:5 można wykonać jedynie w przypadku , gdy dach kryty jest łupkiem lub płytkami włóknocementowymi, a większych niż 1:5 – łupkiem i dachówką karpiówką. W przypadku ceramicznej dachówki zakładkowej stosunek ten wynosi 1:8, zaś dachówki cementowej – 1:12. Oznacza to, że jeśli na pokrycie dachu wybierzemy ceramiczną dachówkę zakładkową, to podstawa wolego oczka wysokości 0,5 m musi mieć minimum 4 metry długości, a wysokości 1 m podstawę długości minimum 6 m. Dla tej samej wysokości przy zastosowaniu łupka długość podstawy powinna wynosić minimum 2,5 m, a dla dachu krytego dachówką karpiówką – 3 m.
Wykonanie
Do budowy wolego oka przystępuje się dopiero po wykonaniu całej więźby dachowej. Potem wycina się z niej odpowiednie krokwie, robiąc miejsce na konstrukcję lukarny. Obrysowuje się (zgodnie z projektem), a następnie wycina łuk czołowy – frontową ściankę okna – na sklejce lub płycie OSB. W ten sposób powstaje rodzaj szablonu wolego oka. Takie szablony (najczęściej dwa) czasami wykorzystuje się na szkielet wolego oka. Często też, aby poprawić ich wytrzymałość skręca się je z kilku warstw płyty.
Obrys może być też pomocny w budowie drewnianej krążyny (element konstrukcyjny wykorzystywany do kształtowania form sferycznych). Stanowi ona w tym przypadku deskę okapową lukarny. Konstrukcję połaci wolego oczka tworzą krokiewki (z jednej strony przymocowane do wymianów między krokwiami, zaś z drugiej oparte na ściance czołowej). Inną wersją jest wykorzystanie na konstrukcję samych krążyn (przygotowanych na podstawie szablonów). Niekiedy ścianki czołowe wolich oczek muruje się na ściance kolankowej. Dotyczy to jednak lukarn dużych, położonych blisko okapu. Zarówno na krokiewkach, jak i krążynach wykonuje się sztywne poszycie z desek lub sklejki, które następnie zabezpiecza się papą.
Łacenie
Do poszycia przybija się kontrłaty, a do nich łaty. Rozstaw łat na powierzchni okienka dachowego musi być równomierny, dopasowany do łuku. Łaty wykonuje się ze sklejki, ale przed ich montażem często moczy się je w wodzie (umożliwia to ich wygięcie). Łaty zastępuje się też dwiema nałożonymi na siebie listwami i nawilża wodą. Listwy te, przybijane jedna na drugą, są łatwiejsze do kształtowania w łuki.
