Impregnacja drewna

W Polsce, podobnie jak w całej Europie impregnacja drewna jest najbardziej powszechną metodą zabezpieczania przed korozją biologiczną
i ogniem. Jej podstawowym zadaniem jest przedłużenie jego trwałości. W Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, gdzie dominuje budownictwo szkieletowe, a drzewa mają wyższą niż europejskie naturalną odporność, obok lub zamiast impregnacji drewna stosuje się także struganie
i wymuszone suszenie drewna (w suszarniach).

Środki i metody - impregnacja drewna

W dachach impregnacji poddaje się elementy jego drewnianej konstrukcji. Składy drewna budowlanego trudniące się sprzedażą więźby z reguły oferują materiał już zaimpregnowany, można też zlecić im wykonanie tej usługi osobno. Jednak każdy, kto przystępuje do budowy dachu, powinien mieć świadomość:

• czym zaimpregnować więźbę,
• jaką zastosować metodę.

Początki

Profesjonalne preparaty do ochrony drewna zaczęto produkować już na początku XIX wieku. Pierwsza wytwórnia środków do impregnacji drewna na ziemiach polskich powstała w 1903 roku
w Ligocie pod Katowicami (na polski rynek wróciła kilkanaście lat temu pod marką Dr Wolman). Ówczesne impregnaty były tanie w produkcji i bardzo skuteczne. Jednakże zawierały substancje toksyczne dla ludzi i środowiska – między innymi związki fluoru, cynku, rtęci, a po II wojnie światowej także chromu i arsenu. Współczesne środki ochrony drewna są mniej szkodliwe. Zawierają mniej składników biobójczych niż stosowane dawniej, niektóre z nich opierają się na związkach występujących w organizmach żywych lub z nich wyizolowanych. Obecnie dużą wagę przykłada się do tego, by impregnaty były bezpieczne nie tylko dla człowieka, lecz także dla środowiska naturalnego.

Dobrać właściwy środek

Głównym zagrożeniem dla drewnianej konstrukcji dachu są grzyby, owady (techniczne szkodniki drewna) i ogień*. W dalszej kolejności także bakterie, glony i porosty. Ponieważ jednak do zwalczania tych ostatnich służą z reguły te same środki, które przeciwdziałają grzybom - fungicydy, bakterie glony i porosty bywają pomijane lub traktowane jako jeden czynnik łącznie z grzybami.

Impregnaty dzieli się na:

• jednofunkcyjne (zwalczają jeden z wymienionych czynników),
• dwufunkcyjne (zwalczają dwa czynniki),
• trójfunkcyjne (zwalczają wszystkie czynniki, nazwa pochodzi od trzech podstawowych grup zagrożeń: ognia, owadów oraz grzybów).

Drewno na więźbę

Dostępne na rynku preparaty różnią się także intensywnością oddziaływania. Innych preparatów używa się do zabezpieczania więźby czy szkieletu ścian w domach drewnianych (są to elementy stosunkowo mało narażone na niszczące działanie wilgoci, a co za tym idzie - na korozję biologiczną), innych do ochrony małej architektury ogrodowej czy elementów mających kontakt z wodą morską. Producenci zastrzegają do jakiego rodzaju konstrukcji dany preparat może być stosowany. W nowych, europejskich normach nasycenia drewna wyodrębniono pięć klas jego zagrożenia. Określają one w jakim stopniu dany element drewniany jest narażony na korozję i jak intensywne powinny być działania ochronne. I tak, drewno I klasy wymaga minimalnej ochrony, bo w niewielkim stopniu narażone jest na korozję biologiczną, drewno najwyższej, V klasy wymaga ochrony niezwykle intensywnej.
I klasa - odnosi się do drewna nie narażonego na kontakt z ziemią i nie będącego bezpośrednio pod wpływem warunków atmosferycznych - wewnętrzne elementy budowlane (m.in. więźba dachowa). Zabezpieczenie przeciwko owadom.  
II klasa - drewno nie narażone na kontakt z ziemią i nie będące pod wpływem warunków atmosferycznych, możliwe przejściowe zawilgocenie - wewnętrzne i zewnętrzne elementy budowlane (dotyczy m.in. więźby w trakcie budowy - do momentu ułożenia pokrycia). Zabezpieczenie przeciwko owadom i grzybom.
III klasa - odnosi się do drewna nie mającego kontaktu z gruntem, narażonego na czynniki atmosferyczne - zewnętrzne elementy budowlane, wewnętrzne elementy budowlane w pomieszczeniach wilgotnych. Zabezpieczenie przeciwko owadom, grzybom i wymywaniu.
IV klasa - elementy drewniane będące w stałym kontakcie z gruntem i (lub) wodą, także gdy znajdują się pod osłoną. Zabezpieczenie przeciwko owadom, grzybom, wymywaniu i próchnicy.
V klasa - dotyczy drewna mającego kontakt z wodą morską. Zabezpieczenie przeciwko owadom, grzybom, wymywaniu i próchnicy.

Skład chemiczny impregnatu

Stosowane dawniej preparaty do impregnacji produkowane były na bazie lub z udziałem soli, olejów i żywic. Ze względu na rodzaj rozpuszczalnika rozróżniano impregnaty wodorozcieńczalne
i rozpuszczalnikowe. Dziś tradycyjny podział środków ochrony drewna na solne, rozpuszczalnikowe
i oleiste uległ przemianie, choć nadal pojawia się w literaturze. Prawie nie stosuje się środków rozpuszczalnikowych ani na bazie olejów (olejem kreozotowym impregnuje się jedynie słupy telefoniczne i podkłady kolejowe), a w większości nowoczesnych impregnatów jako rozpuszczalnik stosowana jest woda.
Obecnie preparaty do impregnacji dzieli się na:

• niewymywalne - inaczej utrwalające się. Składnik biobójczy trwale wiąże się tu z drewnem. Utrwala się w kilka godzin do kilku dni po nasyceniu. Mają zastosowanie we wszystkich klasach zagrożenia.
• wymywalne - inaczej nie utrwalające się. Składnik biobójczy nie wiąże się trwale z materiałem
  i może zostać wypłukany. Wówczas zabezpieczenie nie skutkuje, może też dojść do skażenia gleby i wód gruntowych. Impregnaty wymywalne nie mogą być stosowane w klasach zagrożenia III-V, nie powinny - w klasie II. Bez obawy można nasycać nimi jedynie drewno należące do I klasy zagrożenia, czyli konstrukcje będące pod dachem, nienarażone na zawilgocenie. Do środków wymywalnych należą wszystkie impregnaty trójfunkcyjne.

Do impregnacji więźby dachowej najlepiej użyć preparatu niewymywalnego, ponieważ okresowo –
w trakcie budowy – jest ona narażona na zawilgocenie (należy do II klasy zabezpieczenia). Jeżeli natomiast zastosowano preparat wymywalny, należy chronić ją przed deszczem: po zbudowaniu konstrukcji dachu jak najszybciej osłonić ją poszyciem lub folią wstępnego krycia, a najlepiej także pokryciem.

Toksyczność

Skład chemiczny impregnatu ma wpływ na jeszcze jedną ważną jego cechę: toksyczność. Od rodzaju zastosowanego środka biobójczego zależy czy dany preparat może posłużyć do impregnacji drewna zastosowanego w pomieszczeniach przeznaczonych na stały pobyt ludzi lub mieć kontakt z żywnością |
i czy jest bezpieczny dla środowiska. Nowoczesne impregnaty nie są tak szkodliwe jak stosowane dawniej, niemalże całkowicie wyszły z użycia w budownictwie najbardziej toksyczne środki. Nie znaczy to jednak, że wszystkie impregnaty dostępne na polskim rynku są bezpieczne.
W sprzedaży są środki zawierające arsen i chrom (preparaty chromowe do czasu utrwalenia, czyli
w postaci roztworu mają właściwości rakotwórcze); nie wszystkie można bezpiecznie utylizować, np. przez spalenie odpadków zaimpregnowanej więźby (nie nadają się do tego środki chromowe). Wybierając impregnat należy więc uważnie sprawdzać jaki jest jego skład chemiczny, czy utrwala się w drewnie i jakie są metody jego utylizacji.

Preparaty do impregnacji drewna zastosowanego w pomieszczeniach przeznaczonych na stały pobyt ludzi lub do produkcji czy przechowywania żywności muszą mieć atest Państwowego Zakładu Higieny. Środki stosowane w budownictwie - atest Instytutu Techniki Budowlanej w Warszawie, a niektóre - w zależności od przeznaczenia - także innych instytucji, np. Wyższego Urzędu Górniczego czy Instytutu Medycyny Morskiej i Tropikalnej.

Wszystkie impregnaty są mniej lub bardziej toksyczne, ale nie należy zapominać, że szkodliwe są także czynniki przeciwko którym się je stosuje. Grzyby domowe – główny wróg drewna i główny „adresat” impregnacji -  powodują nie tylko znaczne obniżenie wytrzymałości i trwałości konstrukcji, lecz także groźne choroby. Impregnacja jest więc konieczna.

Metoda

Rozróżnia się metody impregnacji:

• powierzchniowej (natrysk, smarowanie, kąpiele)
• wgłębnej (metody ciśnieniowe i najważniejsza z nich próżniowo-ciśnieniowa).

Więźbę dachową powinno się impregnować poprzez długotrwałą kąpiel (od kilku godzin do kilku dni) lub metodą próżniowo-ciśnieniową. Oba sposoby są wystarczająco skuteczne, by stosować je do impregnacji drewna budowlanego. Kąpiel powoduje nasycenie do kilkunastu, dwudziestukilku milimetrów, zaś elementy drewniane o niewielkich przekrojach, po zastosowaniu metody próżniowo-ciśnieniowej bywają nasycone na wskroś. Trzeba jednak pamiętać, że kąpiel jest metodą tańszą. Pozostałe sposoby, takie jak malowanie czy natrysk mogą służyć jako metody uzupełniające: do konserwacji, jako zabezpieczenie dodatkowe.

Projekt

Metoda impregnacji oraz środek, jaki zostanie zastosowany do zabezpieczenia więźby powinny
w projekcie budowlano-architektonicznym domu, jednak nie wszystkie pracownie projektowe tej zasady przestrzegają i nie wszyscy inwestorzy się do zaleceń projektantów stosują. Wytycznych często brakuje w projektach gotowych, niekiedy także w projektach na indywidualne zamówienie. Jak powiedział nam Grzegorz Zimnicki ze szczecińskiej Pracowni Projektowej „Atrium”, jego biuro określa w projektach zarówno metodę impregnacji jak i środki których należy użyć. Ale żeby pozostawić inwestorowi pewne pole manewru, zwłaszcza jeżeli chodzi o cenę, podawane są rozwiązania alternatywne. Jeżeli w projekcie nie ma zapisów co do metody ani środków impregnacji decyzję podejmuje inwestor lub wykonawca. Warto w takiej sytuacji poradzić się kierownika budowy lub inspektora nadzoru budowlanego, jeżeli z usług takowego korzystamy.