Wzrastające w zawrotnym tempie koszty zużycia energii skłaniają inwestorów do budowania domów energooszczędnych, jak również pasywnych. Zwiększone wydatki, które trzeba ponieść w trakcie budowy zwracają się niemal w każdym przypadku, dlatego też budownictwo energooszczędne i pasywne zyskuje coraz większą liczbę zwolenników.
Dom energooszczędny
Charakteryzuje się zmniejszonym zapotrzebowaniem na energię cieplną. Domy wznoszone według tradycyjnych norm budownictwa potrzebują od 90 do 120 kWh/(m²/rok) wspomnianej energii, natomiast budowle energooszczędne jedynie od 30 do 70 kWh/(m²/rok). Na powyższą energooszczędność ma wpływ wiele czynników. Przy czym bardzo istotny pozostaje kształt domu, liczba wzniesionych kondygnacji oraz kształt i wielkość dachu.
Dom energooszczędny powinien mieć maksymalnie prostą, zwartą bryłę, o rzucie np. sześcianu i jak najmniejszej powierzchni przegród zewnętrznych. Najlepszy kształt to taki, w którym stosunek przegród zewnętrznych do kubatury domu (A/V) jest jak najmniejszy. Największe ubytki ciepła występują w załamaniach ścian, narożnikach oraz skomplikowanym, łamanym dachu. Dlatego właśnie, aby zaoszczędzić na zużyciu energii cieplnej trzeba zrezygnować z wymyślnych kształtów, przybudówek, wykuszy i innych estetycznych w wyglądzie, ale zupełnie nieracjonalnych w tym przypadku detali architektonicznych.
Z punktu widzenia budownictwa energooszczędnego zupełnie nie opłaca się budować domów parterowych o dużej wysokości pomieszczeń. Zdecydowanie oszczędniejsze w eksploatacji są domy piętrowe lub z poddaszem użytkowym. Wówczas ciepło z pomieszczeń na parterze nie ucieknie od razu przez dach, a po drodze ogrzeje jeszcze pomieszczenia wyższej kondygnacji.
Dach w domu energooszczędnym
Dom energooszczędny powinien mieć dach dwuspadowy, jednospadowy (pulpitowy) lub płaski. Im mniejsza jest powierzchnia dachu, tym straty ciepła będą mniejsze. Dlatego też lepiej jest zwiększyć powierzchnię użytkową domu, rozbudowując go wzwyż, aniżeli stawiać rozłożyste budynki parterowe. Ogrzane powietrze ma tendencję do unoszenia się ku górze, toteż konieczna jest szczególnie dokładna i grubsza niż w przypadku ścian – izolacja dachu. Przez dach ocieplony w sposób energooszczędny ucieknie o 35% ciepła mniej, aniżeli przez dach ocieplony standardowo.
Energooszczędna izolacja dachu
Warstwa izolacyjna powinna mieć grubość 30 cm. Wówczas możliwe jest uzyskanie przez dach współczynnika przenikania ciepła U nawet do
0,1 W/(m²·K). Izolację należy układać w dwóch warstwach. Pierwszą wypełnia się przestrzenie międzykrokwiowe, a drugą układa się nad lub pod krokwiami. Do ocieplenia międzykrokwiowego najlepsze są płyty o grubości 20 cm i szerokości o 2 cm większej niż rozstaw krokwi. Wówczas wciśnięte na ścisk są w stanie zapewnić szczelną izolację. Drugą warstwę o grubości 10 cm najczęściej kładzie się pod krokwiami, choć możliwe jest też położenie jej na krokwiach. Jeżeli kąt nachylenia dachu jest nie większy niż 60º, warto zastosować specjalne kształtki dachowe, wykonane ze styropianu, które zastępując łaty i kontrłaty stanowią konstrukcję nośną dla dachówek. Wykonanie dwuwarstwowej izolacji zminimalizuje powstanie tzw. mostków termicznych, zaś wzmocnienie jej poprzez zastosowanie od strony poddasza folii, od wewnętrznej strony wykończonej przeważnie aluminium (paroizolacja), zwiększy opór cieplny i poprawi współczynnik przenikania ciepła dachu.
Pokrycie dachu energooszczędnego
Na energooszczędność dachu ma wpływ głównie szczelna izolacja termiczna oraz paroizolacja. Rodzaj pokrycia odgrywa w tym przypadku mniejszą rolę. Na dach nadają się zarówno ciężkie pokrycia dachowe, tj. dachówki ceramiczne i betonowe, jak i blachodachówka, blacha płaska, a także gonty bitumiczne.
Dom pasywny
O ile dom pasywny jest domem energooszczędnym, o tyle budynek energooszczędny nie jest pasywnym. Pojęcie domu pasywnego wywodzi się z Niemiec i zakłada, że górną granicą zużycia energii cieplnej w przypadku takiego budynku będzie 15 kWh/m²/rok. Koszty budowy domu pasywnego są zdecydowanie wyższe, niż wzniesienia budynku w technologii standardowej, a późniejsze wydatki na jego eksploatację w dużej mierze zależą od warunków klimatycznych. Z tych właśnie powodów do powstawania domów pasywnych na terenie naszego kraju podchodzi się wciąż dość sceptycznie. Doskonale za to rozwija się budownictwo pasywne na terenie Austrii, Szwajcarii, czy Niemiec.
Dom pasywny kształtem powinien nawiązywać do prostopadłościanu, którego jedynym urozmaiceniem architektonicznym mogą stać się uskoki ścian szczytowych. Nie jest to jednak element dekoracji, a służyć ma oszczędności energii, poprzez poprawienie nasłonecznienia konkretnych wnętrz.
Dach domu pasywnego
Dach w domach pasywnych powinien być dwuspadowy (ewentualnie pulpitowy lub płaski), najlepiej z wysuniętym nieco poza obrys muru okapem. Okap skutecznie osłania okna przed nadmiernym promieniowaniem słonecznym w ciągu lata i zupełnie nie przeszkadza docierać słońcu do wnętrz w zimie. O tej porze roku porusza się ono bowiem stosunkowo nisko nad horyzontem.
W dachach domów pasywnych, tak jak i w przypadku budownictwa energooszczędnego należy wykonać staranną izolację cieplną, paroizolację i dobrą wentylację. Konieczna jest dwuwarstwowa izolacja o łącznej grubości 30-35 cm, eliminująca mostki termiczne w okolicach krokwi. Dobrą wentylację poddasza w domu pasywnym jest w stanie zapewnić wysokoparoprzepuszczalna membrana dachowa lub w przypadku połaci o pełnym deskowaniu, czy pokrytych folią wstępnego krycia – szczelina wentylacyjna.
Jako materiał izolacyjny zaleca się stosować piankę poliuretanową. Jej izolacyjność termiczna jest dwukrotnie wyższa aniżeli izolacyjność wełny mineralnej, czy styropianu. Ponadto możliwość naniesienia materiału w sposób natryskowy powoduje, że nie mamy do czynienia z żadnymi łączeniami, a izolacja jest jednolita i szczelna. Jednocześnie struktura piany eliminuje problem wilgoci w termoizolacji i w konsekwencji chroni dom przed utratą ciepła. Powszechniejsze w zastosowaniu są jednak materiały tradycyjne, tj. wełna i styropian.
Pokrycie dachu w domu pasywnym, tak jak w przypadku budynków energooszczędnych, nie ma aż tak dużego znaczenia. Może to być pokrycie zarówno z dachówki ceramicznej lub cementowej, jak i blachy.
Zdaniem eksperta
arch. Grzegorz Tomaszewski, Lipińscy Domy
Domy pasywne są niezwykle interesującą propozycją w czasie, gdy ceny energii wciąż rosną, zaś prawo coraz bardziej restrykcyjnie podchodzi do jej zużycia. Jednak ze względu na jeszcze dość dużą różnicę cenową pomiędzy domem pasywnym a energooszczędnym, naturalnym wyborem wydaje się być ta druga opcja. Dom pasywny to nie tylko niskie zużycie energii, ale też materiały o odpowiednich parametrach, a co za tym idzie i cenach. Wynikiem tego jest dość długi czas amortyzacji takiej inwestycji. Nie każdy też jest w stanie pogodzić się z brakiem grzejników w domu, czy też brakiem kominka, który w domu energooszczędnym jest rozwiązaniem powszechnie stosowanym, a często w świadomości inwestora – niezbędnym, daje bowiem szybkie i niedrogie ciepło, które na dodatek jest ciepłem ekologicznym, ponieważ pochodzi ze źródeł odnawialnych.Czy w domach pasywnych projektuje się okna dachowe?
Do niedawna znaczącym utrudnieniem w kształtowaniu bryły domu pasywnego był brak możliwości stosowania okien połaciowych, ponieważ modele dostępne na rynku nie spełniały parametrów technicznych wymaganych przez budownictwo pasywne. Od pewnego czasu jednak takie okna są już dostępne, dzięki czemu możliwości projektowe znacznie się powiększyły.