Systemy orynnowania powinny łączyć w sobie cechy dobrej instalacji wodno-kanalizacyjnej i dobrego pokrycia dachowego. Zanim zdecydujemy, z czego będą wykonane rynny, warto wiedzieć, jakimi kryteriami kierować się przy wyborze materiału i przyjrzeć się najczęściej popełnianym błędom, które mogą zniweczyć zalety materiału.
Tabela 1. Ważne cechy systemów orynnowania i często popełniane błędy.
| cecha systemu | znaczenie | błędy inwestora/wykonawcy |
| odporność na korozję | W powietrzu i wodzie opadowej zawarte są związki chemiczne o działaniu korozyjnym (niszczącym). Rynny i rury spustowe, bezpośrednio poddane wpływowi tych czynników, powinny wykazywać szczególną odporność na procesy korozyjne. | łączenie materiałów, które wspólnie tworzą "znakomite" warunki korozyjne. |
| wytrzymałość mechaniczna | Rynny mogą być poddane znacznym obciążeniom podczas deszczu nawałnicowego czy w przypadku zalegania śniegu oraz obciążeniom pochodzącym od wiatru. Ważne jest, by rynna nie zarwała się pod ich wpływem. | złe mocowanie rur spustowych, brak dylatacji przy montażu rynien, źle dobrane rynny i rury spustowe |
| szczelność | Zależy przede wszystkim od technologii wykonania rur spustowych i sposobu łączenia gotowego systemu. | niestaranne wykonanie połączenia, niewłaściwy dobór materiałów instalatorskich |
| dobre parametry hydrauliczne | Powierzchnia rynien i rur spustowych powinna być gładka. Dzięki temu w instalacji są zachowane odpowiednie prędkości. Wówczas system nie tylko właściwie spełnia swoje zadanie (skuteczne odprowadzenie wody), ale też nie ulega zanieczyszczeniom (ma dużą zdolność samooczyszczania). Dzięki temu pracuje z niezmienną wydajnością. | montaż rynien bez spadku |
| mała rozszerzalność temperaturowa | Każdy materiał pracuje pod wpływem temperatury: rozszerza się pod wpływem wysokiej, zwęża pod wpływem niskiej. Im mniejsza rozszerzalność, tym łatwiej prawidłowo zamontować rynnę i rurą spustową. Mniejsze też są naprężenia - zmniejsza się niebezpieczeństwo uszkodzeń rur. | złe mocowanie rur spustowych (niewłaściwie rozmieszczone obejmy), brak dylatacji przy montażu rynien. |
| system czy zbiór elementów? | Dobry system orynnowania musi być kompletny. Dlatego powinien zawierać nie tylko odpowiadające sobie rynny i rury spustowe, ale także mufy, kolanka, rynhaki, denka, sztucery, odsadzki cokołowe, rewizje itp. | składanie "systemu" z elementów różnych producentów. Absolutnie niedopuszczalne: przypadkowe łączenie elementów z różnych materiałów. |
| normy i certyfikaty | Zarówno na materiały, z których są wykonane rynny, jak i na same systemy istnieją polskie i europejskie normy. Jeśli zależy nam na naprawdę dobrym systemie, należy wybrać materiał wyróżniający się (np. spełniający dodatkowe wymagania). |
Wszystkie obecnie dostępne materiały do wykonania systemu orynnowania spełniają te warunki w mniejszym lub większym stopniu. Inwestorzy, zainteresowani materiałem spełniającym te założenia, a prócz tego nawiązującym do tradycyjnych rozwiązań i w rozsądnej cenie, powinni dowiedzieć się więcej o systemie orynnowania wykonanym z blach cynkowo-tytanowych.
Materiał: odporność i wytrzymałość
Dobrze wykonane rynny cynkowo-tytanowe przejmują całą charakterystykę blach cynkowo-tytanowych, z których są zrobione. Materiał na blachy to stop cynku (99,95% czystości) z niewielkimi domieszkami miedzi, tytanu i aluminium. Te "niewielkie domieszki", szczególnie tytan, wpływają na wytrzymałość rynien i ich odporność na korozję.
W przeciwieństwie do materiałów powlekanych, rynny cynkowo-tytanowe wyróżniają się jednorodną odporną na korozję charakterystykę w całym przekroju. Nie istnieje zatem niebezpieczeństwo zadrapania, zarysowania lub zbyt nieuważnego montażu, które skutkowałyby koniecznością zabezpieczania lub ochronnego malowania "zranionych" powierzchni.
Dodatkowo, powierzchnia rynien gołowalcowanych... zabezpiecza się sama! Otóż po okresie około roku pokrywa się naturalną warstwą ochronną: szaro-niebieską matową patyną (w jej skład wchodzi głównie zasadowy węglan cynku). Aby przyspieszyć zabezpieczenie rynien i "od razu" uzyskać efektowny kolor patyny, możliwe jest wykonanie warstwy patyny w fabryce. Kolor patyny
w obu przypadkach jest zbliżony do RAL 7001.
Patyna zapewnia długowieczność systemów cynkowo - tytanowych: przez ok. 80 (a nawet do 120) lat zachowują one swe właściwości bez konieczności konserwacji i zabiegów ochronnych.
System: gwarancja i pewność
Systemy odwodnień zawsze powinny być kompletne - od jednego producenta powinny pochodzić wszystkie, pozornie nawet najmniej istotne składniki systemu. Daje to gwarancję ich współdziałania
i starannego wykonania systemu. Jeśli przykładowo wykorzystamy rury spustowe jednego producenta, a mufy innego, może się okazać, że nie pasują one do siebie (np. ze względu na odchyłki wymiarowe). W obrębie jednego systemu tolerancja wymiaru jest taka, by nawet w najmniej korzystnej sytuacji elementy pasowały do siebie.
Poniżej przedstawiamy mini-ściągę z wybranych elementów orynnowania cynkowo-tytanowego: wszystkie elementy są składnikami jednego systemu.
 |  |  |
| Rury spustowe łączone przez wsuwanie | Sztucer pozwala na połączenie rynny i rury, odpowiednia budowa zapewnia właściwe warunki przepływu | Profil prostokątny rzadziej spotykany |
 |  |  |
| Narożnik zapewnia właściwe połączenie rynien w tym newralgicznym miejscu | Kolanka pozwalają zmieniać kierunek rur spustowych | Denka prawe i lewe zamykają "wolne" końce rynien, by nie wylała się woda |
 |  |  |
| Rewizja pozwala na badanie i ewentualne czyszczenie rury | Rynhak pozwala na zamocowanie rynien | Obejma pozwala na zamocowanie rur spustowych |
Asortyment rur i rynien
Rynny cynkowo - tytanowe są wykonane z blachy o grubości 0,7 lub 0,8 mm. Standardowe długości rynien wynoszą 3 m. Gotowe rynny okapowe mogą mieć profil półokrągły lub prostokątny. Z blachy można też wykonać rynny koszowe (zbierające wodę ze zbiegających się połaci dachowych).
Rury spustowe mają długość 3 m (rury okrągłe) lub 2 m (prostokątne), zaś grubość blachy wynosi 0,65 i 0,7 mm. Rynny i rury spustowe wykonywane są w znormalizowanych wymiarach, tworząc odpowiadające sobie pary. Każda z par "potrafi" odprowadzić określoną ilość wód opadowych - takie informacje są przydatne przy projektowaniu.
Wymiary systemu [mm]
| rynny półokrągłe (szerokość) | 105 | 125 | 150 | 190 | 250 |
| rury spustowe (średnica) | 76 | 87 | 100 | 120 | 125 |
| odwodniona powierzchnia dachu (m2) deszcz 300 l/s/ha | 85,5 | 85,5 | 154,9 | 252 | ok. 443 |
Własności cieplne i hydrauliczne
Bardzo ważna jest niewielka rozszerzalność temperaturowa tytancynku. Współczynnik wydłużalności cieplnej a wynosi ok. 0,02 mm/mK. Co to oznacza w praktyce? Rozpatrzmy przykład.
| Rynna o długości 3 m została zamontowana w temperaturze 10°C. Jeśli temperatura wzrośnie do 30°C (różnica temperatur wyniesie 20°C), wówczas odcinek wydłuży się się o 1,2 mm. Jeśli temperatura spadnie do -20°C (różnica temperatur wyniesie 30°C), wówczas odcinek skróci się o 1,8 mm. |
Przyjmując taki rozkład temperatur (zupełnie realny dla naszego klimatu) widzimy, że rynna musi mieć możliwość ruchów cieplnych na odcinku 3 mm. Dla porównania, rynna z PCV w takich samych warunkach musi mieć możliwość ruchów cieplnych na odcinku 12 mm (czyli ponad 1 cm). W przypadku rynien cynkowo - tytanowych wystarczy odpowiednie mocowanie i zachowanie dylatacji, by umożliwić odpowiednie ruchy cieplne i wyeliminować naprężenia. System rynnowy cynkowo-tytanowy może bez uszkodzeń i obniżenia jakości pracować w zakresie temperatur od -20°C do +80°C).
Rynny i rury spustowe są gładkie, dzięki czemu opory są niewielkie i nie trzeba stosować dużych średnic, by woda była odprowadzana z dachu z wymaganą prędkością.
Z drugiej strony, niewielka chropowatość ścianek sprawia, że nie osadzają się na nich zanieczyszczenia. Inaczej mówiąc, rynny i rury mają wysoką zdolność samooczyszczania. Dzięki temu rury zachowują swe właściwości: nie zmniejszają się ich średnice, co pozwala systemowi pracować skutecznie i wydajnie. Aby nie "zmarnować" tej własności, należy zastosować w rynnie odpowiednią siatkę zabezpieczającą przed spływaniem liści do rur spustowych. Siatka nie wymaga dodatkowego mocowania i nie ma wpływu na warunki przepływu wody.
Połączenia - słaby punkt?
Najbardziej newralgicznym punktem każdej instalacji są połączenia rur. Wadliwie wykonane, potrafią zniweczyć zalety najlepszego nawet materiału - instalacja będzie nieszczelna, będzie podlegać naprężeniom, a jej czas życia znacznie się skróci. Dlatego w przypadku systemu cynkowo - tytanowego stosowane są najbardziej skuteczne metody łączenia; dla rynien klejenie lub tzw. lutowanie miękkie (niskotemperaturowe), dla rur spustowych - wsuwanie, klejenie i lutowanie miękkie. Wsuwanie pozwala na pewne połączenie rur dzięki dużej precyzji wykonania mufy i dokładności wymiarowej elementów. Klejenie zapewnia trwałe połączenia dzięki nowej generacji stosowanych klejów - zachowują one przez lata stałą elastyczność i plastyczność złącza. Lutowanie miękkie - technika
o długiej tradycji i bardzo popularna - wykonywane jest w temperaturze ok. 250°C. Należy tu wspomnieć, że temperatura rekrystalizacji (po jej przekroczeniu struktura materiału ulegałby zniszczeniu, a blacha stałaby się krucha i łamliwa) dla blachy cynkowo-tytanowej, wynosi >300°C,
a temperatura topnienia ok. 430°C. Lutowanie jest więc techniką bezpieczną dla materiału.
Co więcej, w nowoczesnych systemach rynnowych połączenie zachowuje wszystkie zalety samej blachy: charakterystyka metalu pozostaje niezmieniona w miejscu szwu. Oznacza to trwałość
i wodoszczelność połączenia.
W przypadku lutowania bardzo ważne jest zastosowanie właściwego lutu: błędny wybór materiału powoduje, że połączenie jest wykonane niesolidnie i na pewno nie spełni swego zadania.
Jakość dokumentowana
System orynnowania powinien spełniać wymogi stosowanych w Polsce norm europejskich: z jednej strony są to standardy jakości dla materiału, z drugiej: wymagania stawiane systemowi orynnowania, wg następujących norm:
PN EN 988. Cynk i stopy cynku. Specyfikacja techniczna płaskich wyrobów walcowanych dla budownictwa.
PN EN 612. Rynny dachowe i rury spustowe z blachy. Definicje, podział i wymagania.
Producent może przedstawić deklaracje zgodności z powyższymi normami. Może też dokumentować się nieobowiązkowymi certyfikatami - świadczy to o zaangażowaniu producenta w utrzymanie i podnoszenie jakości swych wyrobów. Szczególnie często takimi certyfikatami legitymują się firmy
o rodowodzie niemieckim.
- certyfikat ISO 9001:2000 - certyfikat jakości obejmujący nie tylko sam produkt, ale też cały proces produkcji;
- zaostrzona norma jakościowa "Quality Zinc", nadawana przez niemieckie stowarzyszenie TUV. Aby uzyskać znak "Quality Zinc", trzeba spełnić całą serię surowych wymagań, szczególnie wobec właściwości mechanicznych i technologicznych oraz co do składu chemicznego. Znak ten gwarantuje też, że produkt jest poddawany niezależnym testom;
- certyfikat Grupy AUB informuje o prośrodowiskowym charakterze produktu. Znak ten jest zarezerwowany dla ekologicznych produktów budowlanych (oceniany jest cały cykl życiowy,
tj. od wydobycia rudy, przez obróbkę technologiczną, aż po recykling).
Co blacharz wiedzieć powinien
Dobre rynny cynkowo-tytanowe wyróżniają się protoliniowością i niewielkimi odchyłkami wymiarowymi - dzięki temu montaż jest bardzo łatwy. Sprawą kluczową są połączenia i mocowanie rynien.
W przypadku połączeń lutowanych bardzo ważne jest zastosowanie właściwego materiału (lutu). Jeśli chodzi o mocowania, dostępne są narzędzia pozwalające na precyzyjne wykonanie rynien.
Do gięcia haków rynnowych stosuje się specjalistyczne cęgi. Narzędzie wykonano ze stali specjalnej. Dostępne długości narzędzia to 600 i 800 mm. Możliwe jest łatwe ustawienie kąta gięcia.
Ponieważ poprawne wykonanie systemu orynnowania cynkowo-tytanowego uważane jest za sztukę blacharską, a właściwy dobór systemu decyduje o prawidłowej pracy - producenci systemów prowadzą doradztwo techniczne i szkolenia dla blacharzy chcących doskonalić umiejętności pracy z systemem cynkowo - tytanowym. Najbardziej kompleksowe kilkustopniowe szkolenia dla blacharzy oferuje firma RHEINZINK.
