Łupek kamienny – dzikie krycie

- Dzikie krycie jest techniką krycia łupkiem, które uznawane jest za „królewskie”. W czasie wykonywania dachów łupkowych przekonałem się o prawdziwości tego określenia. Jest ono rzadko spotykane ze względu na skalę trudności. Bazuje na połączeniu surowych zasad rzemiosła dekarskiego z rzadko spotykanym w tej branży rodzajem artyzmu.

Dekarz w tym przypadku nie ogranicza się tylko do montowania standardowych elementów pokryć dachowych. Jest twórcą dachu od samego początku i to od niego zależy jego ostateczny wygląd. Na próżno szukać dwóch dachów ułożonych identycznie w technice dzikiego krycia. Każdy ma swój indywidualny charakter, a rozwiązania nie są dobierane szablonowo.

Niejednokrotnie spotkałem się z dachami, które aspirowały do dachów wykonanych „na dziko”. W rzeczywistości były to po prostu nieregularne, zaokrąglone kamienie ułożone jeden na drugim, tworzące tym samym chaotyczny rysunek. Taki dach oczywiście będzie się podobał niewtajemniczonym, ale jest to raczej spowodowane pięknem materiału, a nie wykonaniem, które jedynie udaje tę skomplikowaną technikę układania łupka.

- Jego największą zaletą jest oczywiście trwałość, to materiał pozyskiwany z naturalnego surowca, jakim jest skała osadowa mająca około 400 mln lat. W procesie obróbki kamienia nie używa się żadnych środków chemicznych, więc łupek od momentu wydobycia, poprzez obróbkę, aż do położenia na dachu jest materiałem w stu procentach ekologicznym.

Kolejną zaletą łupka jest jego uniwersalność: możemy z niego wykonać zarówno proste konstrukcje (dach dwuspadowy), jak i najbardziej wymyślne dachy wielopołaciowe z licznymi koszami, lukarnami, a nawet kopuły o dowolnym kształcie i rozmiarze. Łupek również idealnie pasuje do nowoczesnych budynków, jako okładzina elewacji oraz pokrycie dachowe.

Osobiście urzekł mnie w łupku jego wygląd, który potrafi zmienić się wraz ze zmianą pogody. Łupek mieni się w promieniach słońca, lśni podczas deszczu oraz delikatnie zachodzi szronem w zimowe dni – można powiedzieć, że żyje w zgodzie z naturą. Efekt starzenia się jest mu obcy, po każdej zimie wraz z zejściem śniegu wygląda jakby dopiero został położony na dachu.

- Do obróbki kamienia służy specjalny młotek łupkowy oraz kowadełko, na którym ręcznie nadajemy odpowiednią formę łupkowi. Wymaga to oczywiście wcześniejszego przeszkolenia, ponieważ w zależności od złoża musimy przyjąć odpowiednią technikę obróbki.

Łupek występuje w kilku szablonach np.: prostokątnym, łuskowym, uniwersalnym czy ostrokątnym. Jeśli wybierzemy jeden z tych formatów otrzymamy łupek, którego praktycznie nie będziemy musieli obrabiać. Do obróbki pozostaną nam tylko kamienie okapowe, szczytowe oraz kalenicowe. Wyjątkiem jest właśnie dzikie krycie, w którym każda płytka obrabiana jest wstępnie na ziemi, zaś ostateczny kształt nadawany jest już na dachu.

- Wszystko zależy od doświadczenia oraz indywidualnych umiejętności dekarza. Krycie prostokątne ułożymy dużo szybciej od np. krycia łuskowego, choćby ze względu na charakterystyczne dla tego rodzaju formatu zakończenia naroży, kalenic oraz sposób wykonywania koszy. Jednak przy pracy z łupkiem nie można wywierać presji czasowej. Jest to materiał długowieczny, ale tylko wtedy, kiedy poświęcimy odpowiedni czas i zaangażowanie na montaż każdej z płytek.

Do prawidłowo wykonanego dachu z łupka należy zmienić swoje podejście i zrozumieć, z jakim materiałem mamy do czynienia. Każda decyzja począwszy od tego, w jaki sposób będziemy poruszać się po łupkowym dachu (nie można chodzić po płytkach), po prawidłowe wykonanie wentylacji musi być dobrze przemyślana i zaplanowana z wyprzedzeniem.

- Trzeba powiedzieć, że tak naprawdę nie ma opisanych zasad wykonywania tego rodzaju pokrycia. Techniki wykonania dachu w dzikim kryciu przekazywane są z pokolenia na pokolenie. Przestrzeganie surowych zasad rzemiosła oraz umiejętność odnajdywania się w tym pozornie chaotycznym układzie kamieni jest niezbędne przy pracy z łupkiem układanym „na dziko”.

Jedną z większych przeszkód jest na pewno brak doświadczenia dekarzy w tej technice. Jedynie doświadczony dekarz jest w stanie poprawnie wykonać taki dach. Najprzyjemniejszą częścią jest oczywiście zakończenie całej inwestycji. Praca nad tym artystycznym zwieńczeniem domu, często zajmuje kilka miesięcy (powierzchnia ok. 800 m²). Kiedy taki dach jest już skończony prezentuje się naprawdę wyjątkowo i okazale – jest to swojego rodzaju małe kamieniarskie arcydzieło. Fakt, że każda z płytek została indywidualnie obrobiona i dopasowana świadczy o wyjątkowości danej realizacji i daje potężną dawkę satysfakcji.

- Łupek „na dziko” najbardziej okazale będzie prezentował się na budynkach o skomplikowanym kształcie, nieregularnych liniach okapu, miękkich przejściach koszowych, narożnych, z pływającymi kalenicami oraz z dedykowanymi do dachów w tej technice - kominami chlebowymi z miękkimi przejściami. Wskazany jest też odpowiedni kąt nachylenia połaci dachowych (>35 stopni), na którym będziemy widzieli cały kamień, a nie tylko jego krawędzi.

Doskonałym przykładem zastosowania łupka w technice dzikiego krycia jest Europejskie Centrum Bajki im. Koziołka Matołka. Konstrukcja przypomina 4 ogromne babki z piasku postawione na szerszej podstawie, wokół których jest fosa. Prawie okrągły kształt idealnie podkreśla zaokrąglone łupkowe płytki.

- Najbardziej charakterystycznymi elementami są wszelkiego rodzaju miękkie przejścia. Kosz, w przeciwieństwie do tradycyjnej metody, nie jest tu wykonywany z blachy tylko na odpowiednio wyprofilowanej konstrukcji z łupka o odpowiednim kształcie i rozmiarze. Wszystkie przejścia wykonywane są „na miękko”, oznacza to brak gwałtownych przeskoków z jednej połaci na drugą np. podczas przejścia połaci na lukarnę lub w czasie obrabiania kominów.

- Przede wszystkim konstrukcja dachu powinna być wykonana z drewna o odpowiedniej wilgotności i jakości (c24). Zalecane jest zastosowanie drewna suszonego komorowo, czterostronnie struganego KVH. Pod łupek najczęściej stosuje się pełne deskowanie, na którym układana jest papa o odpowiednich parametrach. Kamień nie wymaga wentylacji, natomiast drewniana podkonstrukcja – jak najbardziej. Wykonuje się ją poprzez zastosowanie wlotu w okapie oraz wylotu na połaci (odpowiednio obrobionego kamieniem) lub poprzez zastosowanie kalenicy wentylowanej.

Ocieplenie dachu wykonanego z łupka standardowo układa się między krokwiami. Możliwe jest zastosowanie ocieplenia nakrokwiowego. Są na świecie kraje, gdzie łupek jest układany tylko na ruszcie wykonanym z kontrłat i łat – jest to jednak spowodowane strefą klimatyczną (małe obciążenia śniegiem).

Tak naprawdę w tej kwestii łupek nie stawia żadnych ograniczeń. Na dziko ułożymy zarówno prosty dach, jak i ten najbardziej skomplikowany. W tej technice wykonamy także oryginalną okładzinę elewacji, okazale będzie prezentowała się również deska czołowa czy szczyt wykonany z kamieni układanych na dziko.

- Największym wyzwaniem był oczywiście mój pierwszy dach wykonywany w „dzikówce”. Był to bardzo skomplikowany dach, więc można powiedzieć, że trafiła mi się pełna kumulacja. Taki debiut wymagał ode mnie szybkiej nauki wykonywania poszczególnych elementów. Z perspektywy czasu mogę powiedzieć, że dach był bardzo skomplikowany na moje szczęście, liczył ponad 750 m² i miał liczne kosze dachowe, 4 kominy chlebowe oraz wieżę, na której wykonywaliśmy naroża nokowe. Wiele elementów wykonywałem intuicyjnie, ponieważ wszystko było dla mnie nowe. Począwszy od narzędzi do obróbki kamienia (młotek i kowadełko), a co najważniejsze sam materiał, który zadziwiał mnie swoimi możliwościami (kosze, naroża, kominy były wykonywane z tego samego materiału o różnych szerokościach). Był to skok na głęboką wodę, ale wtedy przecież najszybciej się uczymy.

Dach w Skierniewicach, czyli kolejną realizację, układałem dużo bardziej świadomie. Było to zlecenie, które miałem możliwość wykonywać już samodzielnie. Każdy następny dach w dzikim kryciu, dawał mi możliwość nabierania doświadczenia, które jest jednym z najważniejszych elementów, podczas pracy z materiałem w tej wyjątkowej technice.

rozmawiała Katarzyna Laszczak