Tymczasem konstrukcje dachów większości domów jednorodzinnych w Polsce i w dużej części Europy nadal wykonuje się z najzwyklejszych belek drewnianych.
Wybór takiej czy innej konstrukcji oraz kształtu dachu zależy od bardzo wielu czynników. Są to między innymi: przeznaczenie budynku (a - co za tym idzie - jego rozmiary i rozpiętość dachu) oraz warunki klimatyczne (głównie przeciętna siła wiatru, średnia ilość opadów i czas zalegania śniegu). Tego wyboru dokonuje projektant. To on ocenia, jaki typ konstrukcji będzie dla danego dachu najbardziej odpowiedni.
Współcześnie stosowane konstrukcje dachów to:
- konstrukcje metalowe – głównie ze stali. Najczęściej się je stosuje w budownictwie halowym (obiekty przemysłowe, sportowe itp.). W domach jednorodzinnych spotyka się je rzadko, w realizacjach o szczególnych walorach architektonicznych.
- konstrukcje żelbetowe – są stosowane w budynkach wielopiętrowych i w budownictwie halowym, spotyka się je także w domach jednorodzinnych o płaskich dachach (wchodzą w skład tzw. stropodachów).
- konstrukcje z tkanin i tworzyw sztucznych stosowane w przekryciach podwieszanych i budynkach pneumatycznych, w domach jednorodzinnych się ich nie spotyka.
- konstrukcje drewniane - prefabrykowane lub w całości wykonywane na budowie, najbardziej popularny typ konstrukcji dachu w domach jednorodzinnych i części wielorodzinnych (szczegóły w dalszej części artykułu).
Dach, nie-dach
Szczególną odmianą dachu jest stropodach czyli odpowiednio skonstruowany strop, pełniący jednocześnie funkcję płaskiego dachu. Konstrukcja jest tu najczęściej żelbetowa, rzadziej - drewniana. Obecnie w Polsce stropodachy stosuje się głównie w budownictwie wielorodzinnym i obiektach użyteczności publicznej, ale jeszcze kilkanaście lat temu występowały także w budownictwie jednorodzinnym (w tzw. domach-kostkach). Częściej niż w Polsce stropodachy spotyka się w krajach o cieplejszym klimacie (np. w krajach śródziemnomorskich), gdzie obfite opady śniegu zdarzają się sporadycznie, a śnieg nie zalega na dachu dłużej niż przez kilkadziesiąt godzin. W Polsce większość domów jednorodzinnych, lecz także duża część domów wielorodzinnych i niektóre obiekty użyteczności publicznej mają dachy spadziste o konstrukcji drewnianej. To im poświęcimy dalszą część artykułu.
Dachy spadziste...
... najczęściej spotyka się w krajach o klimacie umiarkowanym – tam, gdzie opady śniegu nie są anomalią, a pokrywa śnieżna utrzymuje się choć-by przez kilka dni w roku. Dach płaski, mimo że teoretycznie prosty w budowie (teoretycznie, bo dużej wiedzy, umiejętności i staranności wymaga prawidłowe wykonanie wszelkich izolacji i systemu odwodnienia) w takim klimacie nie zawsze zdaje zadanie. Pokrywa śnieżna obciąża strop, a woda z topniejącego śniegu i duże różnice temperatur (np. w słoneczne dni zimowe) zagrażają konstrukcji.
Co innego w dachu stromym: z pochyłych połaci dachowych śnieg się zsuwa, a woda spływa swobodnie. Pod tym względem z dachem stromym mogą równać się jedynie kopuła albo dach półokrągły wypukły. Te jednak mają konstrukcję skomplikowaną i trudną do wzniesienia.
... konstrukcja drewniana, czyli więźba dachowa
W dachach spadzistych konstrukcję wykonuje się z drewna. Taka drewniana (ciesielska) konstrukcja jest nazywana więźbą. Zwyczajowo tym słowem określa się także jedną z jej odmian: więźbę tradycyjną, czyli dach krokwiowy i jego modyfikacje. Drewniane konstrukcje dachów wykonuje się z belek (więźba tradycyjna), bądź z elementów gotowych (prefabrykowane wiązary z belek lub desek). W naszym kraju, głównie ze względu na cenę, dominuje więźba tradycyjna. Mało przetworzone drewno (tarcica) i praca cieśli na budowie nadal kosztują mniej niż produkcja elementów gotowych.
Konstrukcje dachowe z prefabrykatów często wznosi się w drewnianych domach szkieletowych, razem ze szkieletem ścian.
Zalety więźby dachowej
O popularności tradycyjnej więźby w Polsce przesądza:
- prostota i łatwość wykonania – najprostsza więźba to układ ukośnie położonych belek (krokwi), tworzących coś na kształt namiotu. Wszystkie bardziej skomplikowane konstrukcje są modyfikacjami tego najprostszego dachu krokwiowego.
- niezawodność – sprawdzała się przez wiele lat, sprawdza się i teraz.
- duża liczba wykwalifikowanych wykonawców, czyli cieśli. Wiedza o tym jak budować więźbę jest przekazywana z pokolenia na pokolenie od wielu lat. Pół wieku dominacji domów-kostek nie spowodowało upadku sztuki ciesielskiej. Narzędzia są ogólnodostępne i stosunkowo niedrogie.
- dostępność materiału - drewniane konstrukcje dachów wykonuje się z miękkiego drewna drzew iglastych (sosny i świerku), natomiast kołki i klocki służące jako połączenia – z twardego drewna gatunków liściastych (dębu i akacji) i coraz częściej ze stalowej blachy ocynkowanej.
...i wady więźby dachowej
Drewniane konstrukcje dachów „dziedziczą” wady, którymi obarczony jest surowiec. Są podatne na korozję biologiczną, czyli zniszczenie przez owady i grzyby; nieodporne na działanie wilgoci oraz łatwopalne. Dlatego drewno na więźbę musi być odpowiednio przygotowane do budowy, to znaczy zaimpregnowane odpowiednimi środkami: preparatami owado- i grzybobójczymi oraz ogniochronnymi. Konstrukcja zaś musi zostać zabezpieczona przed wilgocią atmosferyczną i pochodzącą z wnętrza domu. Chronią ją:
- pokrycie oraz warstwa wstępnego krycia (poszycie z desek lub folie i membrany dachowe), których zadaniem jest ochrona wnętrza domu i konstrukcji dachu przed deszczem, śniegiem i wiatrem
- system odwodnienia (rynny) odprowadzający wodę z dachu
- obróbki blacharskie – elementy uszczelniające wszelkie połączenia w dachu
- paroizolacja – warstwa zabezpieczająca ocieplenie i konstrukcję dachu przed wilgocią pochodzącą z wnętrza domu.
Zaopatrzenie budowy w odpowiednie materiały należy do inwestora. To on musi zdecydować jakie drewno kupić, znaleźć dobrego wykonawcę, wreszcie zadbać o to, by prace przy budowie więźby przebiegały prawidłowo.
